شرایط رحم اجاره ای
شرایط رحم اجاره ای : در جامعه بسیار شاهد موضوع ناباروری زوجین هستیم اما با پیشرفت علم و تکنولوژی راهکارهای زیادی برای رفع این مشکل به وجود آمد که یکی از آن‌ها استفاده از رحم زن دیگر است که اصطلاحاً به آن رحم اجاره‌ای یا رحم جایگزین گفته میشود.
جالب است بدانید که بسیاری از فقها و حقوقدان‌های شیعه این‌موضوع را جایز دانسته و منع شرعی برای آن نیاورده‌اند اما از لحاظ فرهنگی پذیرای جامعه نیست و یا این‌که افراد جامعه از این روش بی‌اطلاع هستند.
در این روش در واقع زن صاحب رحم جنینی زوجی را در رحم خود حمل می‌کند و پس‌از زایمان نوزاد را به صاحبان جنین تحویل می‌دهد.
رحم اجاره ای به عبارتی یعنی قرارداد توافقیی که بر پایه آن زنی میپذیرد تا با روش های کمکی اسپرم و تخمک زوجین دیگری را که در آزمایشگاه بارور شده در رحم خود نگه دارد و باردار شود و در حالی که ارتباط ژنتیکی با فرزند ندارد وی را حمل کند و بعد از تولد او را والدین حکمی آن تحویل دهد.
در این مطلب به بررسی احکام رحم اجاره‌ای و سؤالات پیرامون آن خواهیم پرداخت.
چرا رحم اجاره ای ؟!
زوجین نابارور امکان دارد که بنیاد خانواده آن‌ها فرو بپاشد از همین جهت درمان ناباروری و داشتن فرزند می‌تواند از این‌موضوع جلوگیری کند به‌همین دلیل و همچنین دلایل پزشکی استفاده از رحم جایگزین می‌تواند روش خوبی باشد و از طرفی مهم‌ترین علت استفاده از رحم اجاره‌ای این است که زن نابارور یا رحم ندارد و یا رحم او مناسب برای بارداری نیست البته نداشتن رحم ممکن است به‌صورت مادرزادی که به آن سندرم راکی تانسکی، کاستر مییر می‌گویند و یا امکان دارد به صورت اکتسابی باشد که در آن زن قبل از بچه‌دار شدن به واسطه برداشتن رحم به دلیل تغییرات بدخیم سلول‌های مخاط دهانه رحم یا خود رحم ، فاقد رحم است اما تخمدان دارد .
از دیگر موارد استفاده از رحم اجاره ای مبتلا بودن زن به بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و سرطان می‌باشد که چون در این بیماری‌ها شیمی‌درمانی صورت می‌گیرد امکان بارداری وجود نخواهد داشت به‌علاوه زمانی‌که زن بیماری‌های ژنتیکی دارد امکان دارد که قابل انتقال به جنین باشد و موجب میشود جنین سقط گردد به‌همین دلیل است که روش رحم اجاره‌ای در این موارد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به طور کلی بیماری های خاص که حاملگی باعث وخیم تر شدن آن یا به خطر افتادن جان مادر میشود و ناهنجاری های رحمی یا عدم وجود رحم و سقط های مکرر و شکست های مکرر IVF یا میکرواینجکشن مواردی هستند که نیاز به رحم اجاره ای را به وضوح به وجود می‌آورد.
شرع در مورد اجاره رحم چه میگوید؟!
با توجه به اصل ۱۶۷ قانون اساسی زمانی‌که قانون‌گذار قانون خاصی را برای موضوعی وضع نکرده باید به فتوای معتبر و آرای فقها مراجعه کرد.
در این باره فقهای اهل‌سنت رحم اجاره‌ای را نمی‌پذیرند اما فقهای شیعه دو نظر دارند:
بعضی استفاده از رحم اجاره ای را قبول ندارند و مخالف آن هستند همانند آیت‌الله شیخ جواد تبریزی، آیت‌الله فاضل لنکرانی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله منتظری و آیت‌الله نوری‌همدانی اما بعضی دیگر با رحم اجاره‌ای موافق‌اند همانند آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله سیستانی، آیت الله صانعی، آیت‌الله موسوی‌اردبیلی، آیت‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله بجنوردی
حکم انتقال جنین حاصل از نطفه زن و شوهر به رحم زن دیگر از نظر شرعی چگونه است؟
در این باره فقها نظرات مختلفی را عنوان کردند حضرت آیت‌الله خامنه‌ای انتقال جنین به رحم زن موردنظر را فاقد مانع شرعی دانسته اما گفته‌اند که باید از لمس و نظر حرام اجتناب شود از طرفی دیگر آیت‌الله موسوی‌اردبیلی گفته‌اند با اجازه خود زن ثالث یا با درخواست او و با اجازه درخواست او و با اجازه و درخواست شوهرش اگر شوهر داشته باشد اشکالی در این خصوص نیست.
آیت‌الله صانعی نیز گفته‌اند قرار دادن نطفه ممزوج شده در آزمایشگاه از مرد و همسرش به رحم زن دیگر برای رشد جایز است.
لازم به ذکر است که قرارداد رحم اجاره ای در حیطه قرارداد های لازم است و طرفین مستلزم انجام تعهدات مطابق با قراداد هستند.
شرایط متقاضیان رحم اجاره ای
قاعدتاً اجاره رحم به‌صورت مطلق امکان‌پذیر نیست متقاضیان استفاده از رحم اجاره‌ای کسانی‌اند که با روش‌های معمولی بچه‌دار نشده‌اند و لازم است که این امر توسط پزشک ناباروری گواهی شود همچنین نداشتن بچه باعث شود که خطر جدایی و فروپاشی خانواده را به وجود آورد به‌علاوه زوجین باید اهلیت انعقاد قرارداد را داشته باشند همچنین باید از سلامت روحی و روانی برخوردار بوده و باید وضعیت جسمانی آن‌ها از نظر بیماری‌های عفونی و مقاربتی مانند هپاتیت و ایدز مورد بررسی قرار بگیرد.
زوجین متقاضی باید صلاحیت اخلاقی داشته باشند و به بیماری‌های صعب‌العلاج مبتلا نبوده و تابع کشور ایران نیز باشند همچنین از جهت روانی اختلال‌های شخصیتی مانند افسردگی، وسواس ، اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی نیز نباید داشته باشند و جالب است بدانید که باید دوره‌های مشاوره برای کسب آمادگی با روبرو شدن با مشکلات احتمالی حین درمان و دوران بارداری زن صاحب رحم نیز انجام گیرد.
شرایط صاحب رحم اجاره ای
کسی که رحم خود را برای اجاره می‌دهد باید از لحاظ سلامت جسمی و روانی مورد بررسی قرار گیرد همچنین باید بیماری‌های داخلی و عفونی و بیماری‌های واگیردار و نیز بررسی شود.
این زن می‌تواند شوهردار باشد و هم می‌تواند بدون شوهرباشد ولی باید حداقل یک فرزند به دنیا آورده باشد تا مشخص شود که می‌تواند بچه‌دار شود.
به‌علاوه باید اهلیت انعقاد قرارداد را داشته باشد همچنین باید از مشکلات احتمالی درمان نیز آگاه باشد و لحاظ عاطفی به مشکل نخورد و همچنین اگر شوهر دارد رضایت همسر برای اجاره رحم لازم است به‌علاوه مشاوره‌هایی از قبیل موارد زیر باید صورت گیرد ؛
- ارائه مشاوره‌های لازم در خصوص امکان بروز برخی مشکلات عاطفی در زمان تحویل نوزاد
- ارائه توضیحات کافی در مورد اقدامات پزشکی قبل، حین و پس‌از بارداری و بیان مشکلات احتمالی
- تهیه یک برنامه مناسب جهت ارتباط مادر میزبان با زوج صاحب جنین و توضیح نحوه و میزان دخالت زوج صاحب جنین در مراقبت‌های دوران بارداری
- تاکید به مسئولیت قانونی و اخلاقی مادر میزبان درمورد حفظ سلامت جنین
- تاکید بر مشورت با همسر فرزندان و سایر اعضای خانواده و اخذ رضایت آن‌ها به‌منظور اطمینان از بهره‌مندی از حمایت‌های روانی در حین بارداری
- انجام مشاوره روان‌شناسی قبل‌از بارداری و انتخاب مناسب داوطلبان
نسبت کودک متولد شده از رحم اجاره ای
زمانی‌که کودکی از رحم اجاره‌ای متولد میشود یا به‌عبارتی از عمل تلقیح مصنوعی زن با اسپرم شوهر متولد میشود به زوجین ملحق است و این کودک از هر نظر با کودک حاصل از نزدیکی زوجی یکسان است و فرقی بین آنان وجود ندارد. بچه‌هایی که به‌این‌ترتیب به وجود می‌آید متعلق به زن و شوهر هستند و فرزند آن‌ها تلقی می‌گردد و ترکیب اسپرم مرد و تخمک زن و انتقال جنین به رحم زن ثالث خللی در نسب کودک به وجود نمی‌آید و نسب طفل مشخص است و به صاحبان نطفه تعلق دارد و صاحب رحم حق نسبی با فرزند ندارد.
قرابت رضاعی در رحم اجاره ای
رضاع یعنی شیر خوردن از زنی که مادر طبیعی و نسبی طفل نیست و با شرایطی که قانون مقرر دانسته این نوع رابطه رابطه خویشاوندی تلقی میشود در بین فقها نیز معتقدند که طفل متولدشده از رحم اجاره‌ای و زن میزبان جنین احکام رضاع بین آنان جاری است( آیت الله مکارم شیرازی)
نکته اینجاست که رضاع فقط موجب محرمیت میشود و از موانع نکاح است و حقوق و تکلیفی از جهت حضانت، نفقه و. . . به وجود نمی‌آورد.
دراین‌میان توجه کنید که باید در انتخاب مادر جانشین دقت لازم مدنظر قرار بگیرد مثلاً در مواردی که مادر زوج یا زوجه می‌خواهند جنین ناشی از اسپرم و تخمک عروس یا اسپرم داماد و تخمک دختر خود را حمل کند و به‌عنوان مادر جانشین باردار شود پس‌از تولد نکاح بین زوجین متقاضی منحل خواهد شد چون در فقه امامیه گفته‌شده که رضاع پس‌از عقد نکاح همانند اثر آن قبل‌از عقد است و عقد ثابت را باطل می‌کند.
یعنی اگر مادر زوج به‌عنوان مادر جانشین باردار شود کودک متولدشده خواهر یا برادر رضاعی زوج محسوب شده و زوج نمی‌تواند با مادر واقعی یعنی صاحب تخمک برادر یا خواهرش رابطه زوجیت داشته باشد درحالی‌که مهم‌ترین هدف استفاده از رحم جایگزین حل مشکل ناباروری زوجین و بقای زندگی زناشویی آنان می‌باشد.
ارث و رحم اجاره ای
سجاد موسوی وکیل ارث در بابل در این باره گفته است که در بارداری به‌صورت رحم اجاره‌ای پدر قانونی صاحب اسپرم است و رابطه توارث بین پدر و کودک برقرار میشود اما در رابطه با رابطه توارث بین کودک و مادر به این صورت است که اگر مادر حکمی یعنی همان صاحب تخمک را مادر قانونی تلقی کنیم رابطه توارث بین او و کودک برقرار میشود اما اگر صاحب رحم را مادر قانونی کودک بدانی در این حالت رابطه توارث بین کودک و مادر جانشین یا همان صاحب رحم برقرار میشود.
لذا اگر مادر جانشین و مادر و حکمی هر دو مادر قانونی کودک باشند طبق ماده ۸۶۵ قانون مدنی طفل هم از مادر جانشین و هم از مادر حکمی ارث می‌برد اما اصل بر این است که هر فرد یک پدر و مادر دارد و عرف نیز همین را میپذیرد و مادر طفل صاحب تخمک خواهد بود و او است که مادر قانونی فرزند است و هیچ‌گونه رابطه توارث بین کودک و زن صاحب رحم برقرار نخواهد شد.
حضانت طفل متولد شده از رحم اجاره ای با کیست؟!
همان‌طور که گفته شد قرابت رضاعی مادر جانشین صرفاً در ممنوعیت نکاح تاثیر گذار است و اثری در سایر آثار نسبی مانند حضانت و نفقه طفل ندارند و حقوق و امور گفته‌شده به‌عهده زوجین متقاضی فرزند است.
تلقیح اسپرم مردی با زن دیگر به قصد رحم اجاره ای چه حکمی دارد؟!
فرض بفرمایید خانمی تخمک برای بچه‌دار شدن ندارد و اسپرم شوهرش را با تخمک زن دیگری بارور کرده و در رحم همان خانم قرار می‌دهد منتها نیت و مقدمات این کار به‌طور حلال صورت می‌گیرد حال سوال اینجاست که این عمل جایز است؟
دراین‌باره آیت‌الله سبحانی می‌فرمایند هر گاه زنی که اسپرم شوهر با تخمک او تلقیح شده زن شرعی او باشد و دراین‌صورت تخمک تلقیح شده را در رحم زن اول قرار دهد اشکال ندارد و فرزندی که متولد میشود برای زن صاحب رحم محرم خواهد بود چون فرزند شوهرش است و اما اگر آن زن زوجه شرعی نباشد چنین تلقیحی جایز نیست.
قیمت رحم اجاره ای چقدر است؟!
در این باره باید گفت که قیمت آن در افراد مختلف با توجه به شرایط متفاوت است چون این افراد صاحب رحم معمولاً از طرف نزدیکان و یا مراکز ناباروری معرفی می‌شوند و حسب مورد قیمت متفاوتی دارند.
اما به طور کلی قیمت پایه آن بین ۵ تا ۲۰ میلیون تومان است البته تا ۳۵ میلیون تومان یا حتی بیشتر هم وجود داشته که بخشی از آن در اول قرارداد و بخشی از آن در زمان سنوگرافی قلب جنین پرداخت میشود و مقداری در ماه های سوم تا هشتم پرداخت می‌گردد و در نهایت مابقی هنگام به دنیا آمدن نوزاد و دریافت آزمایش DNA پرداخت میشود اما زوجینی که بزاعت مالی بهتری دارند جدای از آن ماهانه مبلغی را برای زن اجاره دهنده رحم واریز میکنند تا نفقه او در این دوران باشد و در تنگنا نباشد.
ناگفته نماند که هزینه های دارو و ویزیت پزشک و خرج لقاح مصنوعی و زایمان با زوجین متقاضی می‌باشد.
شرایط داوطلبی برای رحم اجاره ای چیست ؟!
- باید بالای ۲۰ سال سن داشته باشد
- در سن یائسگی نباشد( زیر ۳۵ سال )
- داشتن حداقل یک فرزند سالم
- بیماری های روحی و جنسی ( زمینه ای ) نداشته باشد
- عدم اعتیاد به سیگار و الکل
- عدم استفاده از داروهای خاص
- نداشتن سابقه سقط ، زایمان زودرس، فشار خون و دیابت حاملگی و عوارض وخیم حاملگی
مدارک لازم برای استفاده از رحم اجاره ای
- شناسنامه و کپی صفحات اول و دوم
- سند ازدواج و کپی از صفحات اول تا چهارم
- یک قطعه عکس ۳×۴ از هریک از زوجین
- دفترچه بیمه
جهت مشاوره با وکیل در این مورد با وکیل سجاد موسوی بهترین وکیل و مشاور خانواده در بابل تماس بگیرید.
تماس با وکیل خانواده